Confessional Divisions and the Evolution of Worship in Royal Prussia

Adressbuch des Koenigl. Westpreussischen See- und Handelsstadt Danzig und der combinierten Städte Stolzenberg für Jahr 1797, Sonderschriften des Vereins für Familienforschung in Ost – und Westpreussen e.V. nr 89) (Hamburg: Selbstverlag des Vereins, 2004), pp. 60–173

Chronik der Marienkirche in Danzig. Das ‘Historische Kirchen Register’ von Eberhard Bȍtticher (1616). Transkription und Auswertung, bearb. von Christofer Herrmann und Edmund Kizik / Kronika Kościoła Mariackiego w Gdańsku. ‘Historisches Kirchen-Register’ Eberharda Böttichera (1616), Veröffentlichungen aus den Archiven Preußischer Kulturbesitz, 67, transcr. and ed. by Christofer Herrmann and Edmund Kizik (Köln: Böhlau, 2013)

Daniel Chodowiecki, Dziennik z podróży do Gdańska z 1773 roku, ed. by Małgorzata Paszylka (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2002)

Die evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts. Das Herzogtum Preussen. Polen. Die ehemals polnischen Landesteile des Königreichs Preussen. Das Herzogtum Pommern, ed. by Emil Sehling (Aalen: Scientia, 1970)

Jakub Fankidejski, Obrazy cudowne i miejsca w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych i miejscowych podań (Pelplin: Księgarnia J. N. Romana, 1880)

Johann Bernoulli, Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1778, 2 vols (Leipzig: Caspar Fritsch, 1779)

Giacomo Fantuzzi, Dziennik podróży po Europie (1652), transl and ed. by Wojciech Tygielski (Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990)

Gdański inwentarz mienia domowego Magdaleny Szumanowej z 1706 roku, ed. by Antoni Romuald Chodyński and Henryka Dwilewicz, Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych. Seria Źródeł, 11 (Wrocław: Ossolineum, 1984)

Geschichte der Stadt Danzig. Vol. 3, Urkunden bis 1626, ed. by Paul Simson (Aalen: Scientia Verlag, 1967)

Karol Ogier, Dziennik podróży do Polski 1635–1636, trans. by Edwin Jędrkiewicz, ed. by Władysław Czapliński, 1–2 (Gdańsk: Biblioteka Miejska – Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, 1950–1953)

Postanowienie Szlachetney Rady względem Rozporządzenia Spraw Urzędu Duchownego y Modlitew Kościelnych w Kościołach Ewangelickich Luterskich Miasta Gdańska, publikowane w roku 1708 (Gdańsk: Jan Zachariasz Stolle, 1714)

Repetitio invariatae Augustanae Confessionis causas potiores complectens, ob quas Ecclesiae nostrae ad Romano-Pontificiam Ecclesiam, salva coscientia, migrare non possint, in Eduard Schnaase, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs (Danzig, 1863), pp. 736–63

Johanna Schopenhauer, Gdańskie wspomnienia młodości, trans. by Tadeusz Kruszyński (Gdańsk: Słowo, obraz, terytoria, 2010)

Baszanowski, Jan, Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846 (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1995)

Birecki, Piotr, ‘Architektura i sztuka luterańska w okresie nowożytnym’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 171–99

Birecki, Piotr, ‘Od chrzcin do pogrzebu. Życie luteranina w nowożytnym Toruniu’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 142–70

Birecki, Piotr, ‘Sztuka w służbie toruńskich ewangelików epoki nowożytnej’, in Toruń – miasto wielu wyznań, ed. Jarosław Kłaczkow, Piotr Oliński, and Waldemar Rozynkowski (Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2017), pp. 33–52

Cieślak, Katarzyna, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo (Wrocław: Leopoldinum, 2000)

Kizik, Edmund, ‘Dekalog III. Niedziela w miastach hanzeatyckich w XVI–XVIII wieku’, in Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, ed. by Jacek Staszewski, Krzysztof Mikulski, and Jarosław Dumanowski (Toruń: Adam Marszałek, 2002), pp. 160–74

Kizik, Edmund, ‘Uwagi wstępne. Prusy Królewskie: środowisko geograficzne, administracja, demografia’, in Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772, ed. by Edmund Kizik (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2012), pp. 12–32

Kociumbas, Piotr, Kancjonały luterańskiego Gdańska 1587–1810. Studium nad źródłami lokalnej niemieckiej pieśni kościelnej, Reformacja w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, 6 (Warszawa: Global Scientific Platform, 2017)

Kościelak, Sławomir, ‘Anglicans, Presbyterians, Quakers and other British Religious Groups in Gdansk in the 17th–18th Centuries’, Saeculum Christianum, 27.2 (2020), 89–102

Kościelak, Sławomir, ‘Dzieje wyznaniowe Prus Królewskich w XVI–XVIII wieku’, in Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772, ed. by Edmund Kizik (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2012), pp. 204–63

Kościelak, Sławomir, ‘Jacob Schmidt Also Called Fabricius (1551–1629): The Unfilled Leader of the Second Reformation in Gdańsk’, in Searching for Compromise? Interreligious Dialogue, Agreements and Toleration in 16th–18th Century Eastern Europe, ed. by Maciej Ptaszyński and Kazimierz Bem, Studies in Medieval and Reformation Traditions, 235 (Leiden: Brill, 2023), pp. 225–47

Kościelak, Sławomir, Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012)

Kościelak, Sławomir, ‘Konflikty wyznaniowe w Gdańsku w XVI–XVIII wieku Konfrontacja – koegzystencja – tolerancja (kompromis) w epoce nowożytnej’, in Gdańsk w okresie nowożytnym. Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe. Danzig in der früher Nauzeit. Kultr, Religion, Politik, Gesellchaft und internationae Beziehungen, ed. by Wiesław Długokęcki and Jürgen Sarnowsky (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021), pp. 145–71

Kościelak, Sławomir, ‘Przejawy sekularyzacji i religijność w Gdańsku na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle relacji pamiętnikarskich i prasowych’, Studia Historica Gedanensia, 7 (2016), 75–103

Kościelak, Sławomir, ‘Środowisko gdańskich kalwinistów w połowie XVIII wieku’, in Dysydenci czy decydenci? Protestanci w obu częściach Prus i Koronie w XVI–XVIII wieku, ed. by Wojciech Zawadzki (Elbląg: Biskup elbląski, 2018), pp. 129–54

Mariański, Janusz, ‘Religijność’, in Encyklopedia katolicka, ed. by Edward Gigilewicz, XVI (Lublin: Towarzystwo Naukowe Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2012), pp. 1416–18

Myszka, Łukasz, Dominikanie w Toruniu od XVI do XIX wieku. Katolicki zakon w protestanckim mieście, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, 15 (Kraków: Esprit, 2015)

Paprocka, Elżbieta, Tolerowani, nielubiani. Katolicy w Elblągu w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium Z dziejów codziennego współistnienia wyznań (Warszawa: Neriton, 2009)

Pawlak, Marian, Reformacja i kontrreformacja w Elblągu w XVI–XVIII wieku (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1994)

Pękacka-Falkowska, Katarzyna, ‘Ewangelicy toruńscy wobec epidemii 1708 r. na przykładzie kazania Pacjent chrześcijański’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 108–41

Salmonowicz, Stanisław, ‘Dzieje wyznań i życia religijnego’, in Historia Torunia. Vol. 2.3, ed. by Marian Biskup (Warszawa: Instytut Historii PAN, 1996)

Salmonowicz, Stanisław, ‘Ewangelicy toruńscy w XVIII wieku (1697–1793)’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011), pp. 81–107

Salmonowicz, Stanisław, ‘O toruńskim tumulcie raz jeszcze’, Odrodzenie i reformacja, 18 (1983), 264–81

Sobecka, Anna, Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta (Gdańsk: Słowo, obraz, terytoria, 2021)

Targowski, Michał, ‘Ruch protestancki w Toruniu do 1558 roku’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 13–28

Adressbuch des Koenigl. Westpreussischen See- und Handelsstadt Danzig und der combinierten Städte Stolzenberg für Jahr 1797, Sonderschriften des Vereins für Familienforschung in Ost – und Westpreussen e.V. nr 89) (Hamburg: Selbstverlag des Vereins, 2004), pp. 60–173

Chronik der Marienkirche in Danzig. Das ‘Historische Kirchen Register’ von Eberhard Bȍtticher (1616). Transkription und Auswertung, bearb. von Christofer Herrmann und Edmund Kizik / Kronika Kościoła Mariackiego w Gdańsku. ‘Historisches Kirchen-Register’ Eberharda Böttichera (1616), Veröffentlichungen aus den Archiven Preußischer Kulturbesitz, 67, transcr. and ed. by Christofer Herrmann and Edmund Kizik (Köln: Böhlau, 2013)

Daniel Chodowiecki, Dziennik z podróży do Gdańska z 1773 roku, ed. by Małgorzata Paszylka (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2002)

Die evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts. Das Herzogtum Preussen. Polen. Die ehemals polnischen Landesteile des Königreichs Preussen. Das Herzogtum Pommern, ed. by Emil Sehling (Aalen: Scientia, 1970)

Jakub Fankidejski, Obrazy cudowne i miejsca w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych i miejscowych podań (Pelplin: Księgarnia J. N. Romana, 1880)

Johann Bernoulli, Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preussen, Curland, Russland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1778, 2 vols (Leipzig: Caspar Fritsch, 1779)

Giacomo Fantuzzi, Dziennik podróży po Europie (1652), transl and ed. by Wojciech Tygielski (Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990)

Gdański inwentarz mienia domowego Magdaleny Szumanowej z 1706 roku, ed. by Antoni Romuald Chodyński and Henryka Dwilewicz, Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych. Seria Źródeł, 11 (Wrocław: Ossolineum, 1984)

Geschichte der Stadt Danzig. Vol. 3, Urkunden bis 1626, ed. by Paul Simson (Aalen: Scientia Verlag, 1967)

Karol Ogier, Dziennik podróży do Polski 1635–1636, trans. by Edwin Jędrkiewicz, ed. by Władysław Czapliński, 1–2 (Gdańsk: Biblioteka Miejska – Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, 1950–1953)

Postanowienie Szlachetney Rady względem Rozporządzenia Spraw Urzędu Duchownego y Modlitew Kościelnych w Kościołach Ewangelickich Luterskich Miasta Gdańska, publikowane w roku 1708 (Gdańsk: Jan Zachariasz Stolle, 1714)

Repetitio invariatae Augustanae Confessionis causas potiores complectens, ob quas Ecclesiae nostrae ad Romano-Pontificiam Ecclesiam, salva coscientia, migrare non possint, in Eduard Schnaase, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs (Danzig, 1863), pp. 736–63

Johanna Schopenhauer, Gdańskie wspomnienia młodości, trans. by Tadeusz Kruszyński (Gdańsk: Słowo, obraz, terytoria, 2010)

Baszanowski, Jan, Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846 (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 1995)

Birecki, Piotr, ‘Architektura i sztuka luterańska w okresie nowożytnym’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 171–99

Birecki, Piotr, ‘Od chrzcin do pogrzebu. Życie luteranina w nowożytnym Toruniu’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 142–70

Birecki, Piotr, ‘Sztuka w służbie toruńskich ewangelików epoki nowożytnej’, in Toruń – miasto wielu wyznań, ed. Jarosław Kłaczkow, Piotr Oliński, and Waldemar Rozynkowski (Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2017), pp. 33–52

Cieślak, Katarzyna, Między Rzymem, Wittenbergą a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo (Wrocław: Leopoldinum, 2000)

Kizik, Edmund, ‘Dekalog III. Niedziela w miastach hanzeatyckich w XVI–XVIII wieku’, in Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, ed. by Jacek Staszewski, Krzysztof Mikulski, and Jarosław Dumanowski (Toruń: Adam Marszałek, 2002), pp. 160–74

Kizik, Edmund, ‘Uwagi wstępne. Prusy Królewskie: środowisko geograficzne, administracja, demografia’, in Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772, ed. by Edmund Kizik (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2012), pp. 12–32

Kociumbas, Piotr, Kancjonały luterańskiego Gdańska 1587–1810. Studium nad źródłami lokalnej niemieckiej pieśni kościelnej, Reformacja w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, 6 (Warszawa: Global Scientific Platform, 2017)

Kościelak, Sławomir, ‘Anglicans, Presbyterians, Quakers and other British Religious Groups in Gdansk in the 17th–18th Centuries’, Saeculum Christianum, 27.2 (2020), 89–102

Kościelak, Sławomir, ‘Dzieje wyznaniowe Prus Królewskich w XVI–XVIII wieku’, in Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772, ed. by Edmund Kizik (Gdańsk: Muzeum Narodowe, 2012), pp. 204–63

Kościelak, Sławomir, ‘Jacob Schmidt Also Called Fabricius (1551–1629): The Unfilled Leader of the Second Reformation in Gdańsk’, in Searching for Compromise? Interreligious Dialogue, Agreements and Toleration in 16th–18th Century Eastern Europe, ed. by Maciej Ptaszyński and Kazimierz Bem, Studies in Medieval and Reformation Traditions, 235 (Leiden: Brill, 2023), pp. 225–47

Kościelak, Sławomir, Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2012)

Kościelak, Sławomir, ‘Konflikty wyznaniowe w Gdańsku w XVI–XVIII wieku Konfrontacja – koegzystencja – tolerancja (kompromis) w epoce nowożytnej’, in Gdańsk w okresie nowożytnym. Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe. Danzig in der früher Nauzeit. Kultr, Religion, Politik, Gesellchaft und internationae Beziehungen, ed. by Wiesław Długokęcki and Jürgen Sarnowsky (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2021), pp. 145–71

Kościelak, Sławomir, ‘Przejawy sekularyzacji i religijność w Gdańsku na przełomie XVIII i XIX wieku w świetle relacji pamiętnikarskich i prasowych’, Studia Historica Gedanensia, 7 (2016), 75–103

Kościelak, Sławomir, ‘Środowisko gdańskich kalwinistów w połowie XVIII wieku’, in Dysydenci czy decydenci? Protestanci w obu częściach Prus i Koronie w XVI–XVIII wieku, ed. by Wojciech Zawadzki (Elbląg: Biskup elbląski, 2018), pp. 129–54

Mariański, Janusz, ‘Religijność’, in Encyklopedia katolicka, ed. by Edward Gigilewicz, XVI (Lublin: Towarzystwo Naukowe Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2012), pp. 1416–18

Myszka, Łukasz, Dominikanie w Toruniu od XVI do XIX wieku. Katolicki zakon w protestanckim mieście, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, 15 (Kraków: Esprit, 2015)

Paprocka, Elżbieta, Tolerowani, nielubiani. Katolicy w Elblągu w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium Z dziejów codziennego współistnienia wyznań (Warszawa: Neriton, 2009)

Pawlak, Marian, Reformacja i kontrreformacja w Elblągu w XVI–XVIII wieku (Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1994)

Pękacka-Falkowska, Katarzyna, ‘Ewangelicy toruńscy wobec epidemii 1708 r. na przykładzie kazania Pacjent chrześcijański’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 108–41

Salmonowicz, Stanisław, ‘Dzieje wyznań i życia religijnego’, in Historia Torunia. Vol. 2.3, ed. by Marian Biskup (Warszawa: Instytut Historii PAN, 1996)

Salmonowicz, Stanisław, ‘Ewangelicy toruńscy w XVIII wieku (1697–1793)’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011), pp. 81–107

Salmonowicz, Stanisław, ‘O toruńskim tumulcie raz jeszcze’, Odrodzenie i reformacja, 18 (1983), 264–81

Sobecka, Anna, Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta (Gdańsk: Słowo, obraz, terytoria, 2021)

Targowski, Michał, ‘Ruch protestancki w Toruniu do 1558 roku’, in Ewangelicy w Toruniu (XVI–XX wiek), ed. by Jarosław Kłaczkow (Toruń: Adam Marszałek, 2011), pp. 13–28