Iconografia e devozione come aspetti della maniera greca: Alcune osservazioni sulle differenti icone mariane presenti in un manoscritto francescano tardo duecentesco

Questo contributo si propone di comprendere il valore e il significato delle immagini iconiche della Vergine con il Bambino presenti nel MS. Plut. XXV. 3 della Biblioteca Medicea Laurenziana di Firenze, noto con il nome di Supplicationes variae, un manoscritto realizzato nell’ultimo decennio del XIII secolo per un committente genovese legato all’ambiente francescano. L’analisi partirà da una ricostruzione dei complessi contenuti teologici e dottrinari associati a questo tema iconografico nel mondo orientale, per poi muovere al riconoscimento dei modelli bizantini adottati dagli illustratori, senza tralasciare di cogliere quelle peculiarità ricollegabili al loro adattamento a un ambito occidentale. La lettura dei quattro gruppi raffiguranti la Madonna con il Figlio in braccio porterà necessariamente a una valutazione dei molteplici contesti di appartenenza, in una prospettiva sempre più ampia - la pagina miniata, il codice, considerato nei suoi contenuti tanto testuali quanto figurativi, la spiritualità francescana, e la realtà devozionale e artistica nella Genova di fine Duecento.

Cilj ovog rada je analiza značenja i vrijednosti zavjetne pobožnosti u različitim prikazima Bogorodice s Djetetom u Supplicationes variae, rukopisu iz kasnog 13. stoljeća, koji pripada franjevačkom krugu i smatra se jednim od najvažnijih pri- mjera genoveškog bizantinizma, uz naglasak na značajan interes za“grčki” stil iz vremena Paleologa, što je vidljivo u radu više ilustratora koji su ga opremili. Ideja je začeta ranijem istraživanju autorice o prihvatu i interpretaciji bizantske ikonografije Bogorodice s Djetetom a imago dimidiata u ligurskoj slikarskoj produkciji s kraja 13. i iz prve polovice 14. stoljeća, radu koji je, usredotočivši se na fragmente zidnog slikarstva i slikarstva na drvu, samo dotaknuo složenu strukturu Supplicationesa, ističući pritom potrebu za opsežnijim proučavanjem genoveške minijature gotičkog razdoblja. Ovaj se rad temelji na re- konstrukciji složenih doktrina i teoloških sadržaja povezanih s ikonografijom Bogorodice s Djetetom na istoku, te na prepo- znavanju bizantskih varijanti preuzetih od ilustratora rukopisa koje se, uz svoje specifičnosti, mogu svesti na prikaz Eleouse, s naznakama posebnosti koje se vežu za njihovu prilagodbu zapadnom prostoru. Čitanje četiriju grupa prikaza koji ilustri- raju Bogorodicu s Djetetom u naručju vodi ka prepoznavanju višestrukih konteksta prikaza u skladu sa širom istraživačkom perspektivom: počevši od “predmetnosti”, odnosno od stranice rukopisa oblikovane kao mise-en-page kako bi se naglasila vrijednost ikone kao slike u slici te od kodeksa, čiji sadržaj treba promatrati unutar kulturološkog okvira. Rukopis pripada duhovnoj (zavjetnoj) i umjetničkoj produkciji u Genovi na kraju 13. stoljeća, koju oblikuje podjednako perzistirajući interes za bizantsku ikonografiju i franjevačka duhovnost, koja pokazuje istinsko razumijevanje vrijednosti bizantinskog stila, za koji se smatralo da može sažeti paradigmatske ideje kao što su Krist na križu, Imago Pietatis ili Bogorodica s Djetetom, i postati

učinkovitim instrumentom za duboke duhovne transformacije.