oa Food from country to city, waste from city to country: an environmental symbiosis? Fertiliser improvement in eighteenth-century Flanders

References

1. Unpublished Sources
   City Archives Alost (CAA), Land of Alost, n°1111.
   [Google Scholar]
2. City Archives Audenarde, 1494/2, Processen, f°421.
3. Felix Archief, Hoveniers en mandenmakers, n°4109.
4. State Archives Courtrai (SAC), Aanwinsten, n°50–59.
5. State Archives Courtrai (SAC), 101/3, OSAK, n°11275; n°1894–1986.
6. State Archives Bruges (SAB), Brugse Vrije Sanders, n°138–140.
7. State Archives Bruges (SAB), INV 278, n°618.
8. State Archives Bruges (SAB), TBO 129/1, Stad en kasselrij Veurne, n°1031–1032.
9. City Archives Bruges (CAB), reeks 216, Stadsrekeningen Brugge, 1699–1700.
10. City Archives Bruges (CAB) Hallegeboden, Register 26.
11. State Archives Brussels (SABrs), I 103, Raad van Financiën, n°8580.
12. State Archives Brussels (SABrs), T 099/T 485, Geheime Raad, register 407, January 11, 1745.
13. State Archives Ghent, AR29, Deinze, n°314–318, Stadsrekeningen Deinze, 1762–1796.
14. Bibliography
    Barles, S. (2005a) ‘A metabolic approach to the city: nineteenth and twentieth century Paris’, in: Schott, D. et al. (eds), Resources of the city. Contributions to an environmental history of modern Europe, Aldershot, pp. 28–47.
    [Google Scholar]
15. Barles, S. (2007) ‘Feeding the city: food consumption and flow of nitrogen, Paris, 1801–1914’, Science of the Total Environment, 375, pp. 48–58.
    [Google Scholar]
16. Barles, S. (2005b) L’invention des déchets urbains. France : 1790–1970, Seyssel.
    [Google Scholar]
17. Bieleman, J. (2008) Boeren in Nederland. Geschiedenis van de landbouw 1500–2000, Amsterdam.
    [Google Scholar]
18. Biermann, F. et al. (2015) ‘Down to earth: contextualizing the Anthropocene’, Global environmental change, (forthcoming).
    [Google Scholar]
19. Billen, C. and Decroly, J.-M. (2003) De kleinste kamertjes in de grootstad: openbaar sanitair in Brussel van de Middeleeuwen tot vandaag, Brussels.
    [Google Scholar]
20. Bonneuil, C. and. Fressoz, J.-B (2015) The shock of the Anthropocene. The earth, history and us, London.
    [Google Scholar]
21. Brassley, P. (2015) ‘Britain, 1750–2000’, in: Thoen, E. and Soens, T. (eds), Struggling with the environment: land use and productivity, Rural economy and society in north-western Europe, 500–2000, Turnhout, pp. 109–146.
    [Google Scholar]
22. Broadberry, S. et al. (2015) British economic growth, 1270–1870, Cambridge.
    [Google Scholar]
23. Brunt, Liam (2007) ‘“Where there’s muck, there’s brass”. The market for manure in the industrial revolution’, The Economic History Review, 60, 2, pp. 333–372.
    [Google Scholar]
24. Brusse, P. (1999) Overleven door ondernemen. De agrarische geschiedenis van de Over-Betuwe 1650–1850, Wageningen.
    [Google Scholar]
25. Chevet, J.-M. (1999) La terre et les paysans en France et en Grande-Bretagne. Du début du XVII^e siècle à la fin du XVIII^e siècle. Vol. II: Les hommes et la production, Paris.
    [Google Scholar]
26. Coppejans-Desmedt, H. (1965) ‘Prijzen te Zottegem (1682–1793)’, in: Verlinden, Ch. and Scholliers, E. (eds), Dokumenten voor de geschiedenis van prijzen en lonen in Vlaanderen en Brabant, XIII-XIXde eeuw, vol. 2, Bruges, pp. 493–500.
    [Google Scholar]
27. Cunfer, G. (2004) ‘Manure matters on the Great Plains Frontier’, Journal of Interdisciplinary History, 34, 4, pp. 539–567.
    [Google Scholar]
28. Dalle, D. (1963) De bevolking van Veurne-Ambacht in de 17^de en de 18 ^de eeuw, Brussels.
    [Google Scholar]
29. Daru, M. (1985) De kwestie der faecaliën. De afvoer van menselijke uitwerpselen als stadshygiënisch probleem in Nederlandse steden tussen het einde van de achttiende eeuw en het laatste kwart van de negentiende eeuw, unpublished doctoral thesis, Rotterdam.
    [Google Scholar]
30. Debaenst, B. (1998–1999) Historische stront op Vlaamse grond. Een inleidende studie in de historische faecologie, unpublished licentiate’s thesis, Ghent.
    [Google Scholar]
31. De Graef, P. and T. Soens (2012–2013) ‘Boer en burger ecologisch verenigd? Een micro-perspectief op het gebruik van stedelijk afval als meststof in de vroegmoderne Vlaamse landbouw’, Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis, pp. 9–40.
    [Google Scholar]
32. De Graef, P. (2010–2011) Polderpioniers in de ‘nieuwe dijckagie van Calloo’. Marktgerichtheid en risicobereidheid van de eerste generatie landbouwers in Kallopolder, ca. 1665–1710, unpublished master’s thesis, Antwerp.
    [Google Scholar]
33. De Graef, P. (2016) Urbs in Rure? Urban manure and fertiliser improvement in 18^th-century Flemish farming, unpublished PhD dissertation, Antwerp.
    [Google Scholar]
34. Deligne, C. (2003) Bruxelles et sa rivière. Génèse d’un territoire urbain (12^e–18^e siècle), Turnhout.
    [Google Scholar]
35. Delleaux, F. (2012) Les censiers et les mutations des campagnes du Hainaut français. La formation originale d’une structure socio-économique (fin XVII^e–début XIX^e siècle), Namur.
    [Google Scholar]
36. Delmaire, B. and Delleaux, F. (2015) ‘Northern France, 1000–1750’, in: Thoen, E. and Soens, T. (eds), Struggling with the environment: land use and productivity, Rural economy and society in north-western Europe, 500–2000, Turnhout, pp. 149–184.
    [Google Scholar]
37. Deneweth, H. (2008) Huizen en mensen. Wonen, verbouwen, investeren en lenen in drie Brugse wijken van de late middeleeuwen tot de negentiende eeuw, unpublished PhD dissertation, Brussels.
    [Google Scholar]
38. Deprez, P. (1959) ‘Prijzen te Sint-Niklaas (18^e eeuw)’, in: Verlinden, Ch. and Scholliers, E. (eds), Dokumenten voor de geschiedenis van prijzen en lonen in Vlaanderen en Brabant, XIII-XIXde eeuw, vol. 1, Bruges, pp. 131–132.
    [Google Scholar]
39. De Ruysscher, D. (2000) Mechelen die Zuivere. Stedelijke verontreiniging en reiniging in de Nieuwe Tijd (ca. 1470–1792), unpublished licentiate’s thesis, Louvain.
    [Google Scholar]
40. Devriendt, B. (2004–2005) Roeselare tijdens de 17^de en 18^de eeuw. Sociaal- economische studie van een kleine stad aan de hand van accijnzen, unpublished licentiate’s thesis, Ghent.
    [Google Scholar]
41. De Vries, J. and A. Van der Woude (1997) The first modern economy: success, failure, and perserverance of the Dutch economy, 1500–1815, Cambridge.
    [Google Scholar]
42. Devos, I. (1989–1990) Prijzen van granen en andere landbouwprodukten in de Kasselrij Kortrijk (16^de-19^de eeuw), unpublished licentiate’s thesis, Ghent.
    [Google Scholar]
43. Dodgshon, R. A. (1978) ‘Land improvement in Scottish farming: marl and lime in Roxburghshire and Berwickshire in the eighteenth century’, Agricultural History Review, 26, 1, pp. 1–14.
    [Google Scholar]
44. Drangert, J. O. (1998) ‘Fighting the urine blindness to provide more sanitation options’, Water South Africa, 24, 2, pp. 157–164.
    [Google Scholar]
45. Duclos, A. (1910) Bruges: histoires et souvenirs, Bruges.
    [Google Scholar]
46. Federico, G. (2005) Feeding the world. An economic history of agriculture, 1800–2000, Princeton/Oxford.
    [Google Scholar]
47. Ferguson, D. T. (2014) ‘Nightsoil and the “Great Divergence”: human waste, the urban economy, and economic productivity, 1500–1900’, Journal of Global History, 9, 3, pp. 379–402.
    [Google Scholar]
48. Floin, E. (1996–1997) ‘Vuyligheyd ende onreynigheid’. Niet-industriële milieuhinder te Gent in de zeventiende eeuw, unpublished licentiate’s thesis, Ghent.
    [Google Scholar]
49. Hanley, S. B. (1987) ‘Urban sanitation in preindustrial Japan’, Journal of Interdisciplinary History, 18, 1, pp. 1–26.
    [Google Scholar]
50. Hasquin, H., Van Uytven, R. and Duvosquel, J.-M. (1980) Gemeenten van België. Geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, vol. 1, Brussels.
    [Google Scholar]
51. Hoffman, P. T. (1996) Growth in a traditional society. The French countryside, 1450–1815, Princeton.
    [Google Scholar]
52. Jaspers, L. and Stevens, C. (1985) Arbeid en tewerkstelling in Oost-Vlaanderen op het einde van het ancien régime, Ghent.
    [Google Scholar]
53. Jessenne, J.-P. and Vivier, N. (2010) ‘Northern France, 1750–2000’, in: Bavel, B. van and Hoyle, R. (eds), Social relations: property and power, Rural economy and society in north-western Europe, 500–2000, Turnhout, pp. 139–166.
    [Google Scholar]
54. Krausmann, F. (2013) ‘A city and its hinterland: Vienna’s energy metabolism 1800–2006’, in: Singh, S. J. et al. (eds), Long term socio-ecological research: studies in society-nature interactions across spatial and temporal scales, New York, pp. 247–268.
    [Google Scholar]
55. Lambrecht, T. (2002) Een grote hoeve in een klein dorp. Relaties van arbeid en pacht op het Vlaamse platteland tijdens de 18de eeuw, Ghent.
    [Google Scholar]
56. Lambrecht, T. (2003) ‘Reciprocal exchange, credit and cash: agricultural labour markets and local economies in the southern Low Countries during the eighteenth century’, Continuity and Change, 18, 2, pp. 237–261.
    [Google Scholar]
57. Landuyt, M. (2004–2005) Ongerief ende perykel. Milieuproblemen en het ecologisch draagvlak van een stedelijke samenleving in het Ancien Régime: Kortrijk in de 17^de-18^de eeuw, unpublished licentiate’s thesis, Ghent.
    [Google Scholar]
58. Lindemans, P. (1952) Geschiedenis van de landbouw in België, 2 volumes, Antwerp.
    [Google Scholar]
59. Marald, E. (2002) ‘Everything circulates: agricultural chemistry and re-cycling theories in the second half of the nineteenth century’, Environment and History, 8, pp. 65–84.
    [Google Scholar]
60. Melosi, M. (2005) Garbage in the cities. Refuse, reform and the environment, Pittsburgh.
    [Google Scholar]
61. Moore, J. (2000) ‘Environmental crises and the metabolic rift in world-historical perspective’, Organization and Environment, 13, 2, pp. 123–157.
    [Google Scholar]
62. Moors, C. and Hollevoet, F. (2000) Stadsrekeningen Tielt, vol. 4, Tielt.
    [Google Scholar]
63. Moriceau, J.-M. (1994) Les fermiers de l’Île-de-France : l’ascension d’un patronat agricole (XV^e–XVIII^e siècle), Paris.
    [Google Scholar]
64. Moureaux, Ph. (1974) La statistique industrielle dans les Pays-Bas autrichiens à l’époque de Marie-Thérèse. Documents et cartes, Brussels.
    [Google Scholar]
65. Oldfield, F. et al. (2014) ‘The Anthropocene Review: its significance, implications and the rationale for a new transdisciplinary journal’, The Anthropocene Review, 1, 1, pp. 3–7.
    [Google Scholar]
66. Oram, R. (2011) ‘Waste management and peri-urban agriculture in the early modern Scottish burgh’, Agricultural History Review, 59, 1, pp. 1–17.
    [Google Scholar]
67. Parmentier, I. (2001) ‘Résidus de consommation, tri sélectif et recyclage à Nivelles au 18e siècle’, Bijdragen tot de Geschiedenis, 84, pp. 399–417.
    [Google Scholar]
68. Poulussen, P. (1987) Van burenlast tot milieuhinder. Het stedelijk leefmilieu, 1500–1800, Kapellen.
    [Google Scholar]
69. Priester, P. (1991) De economische ontwikkeling van de landbouw in Groningen 1800–1910. Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse, Groningen.
    [Google Scholar]
70. Radcliffe, T. (1819) A report on the agriculture of Eastern and Western Flanders, Dublin, The Farming Society of Ireland.
    [Google Scholar]
71. Radkau, J. (2008) Nature and power. A global history of the environment, Cambridge.
    [Google Scholar]
72. Roessingh, H. K. (1976) Inlandse tabak. Expansie en contractie van een handelsgewas in de 17^e en 18^e eeuw in Nederland, Gelderse historische reeks 9, Zutphen.
    [Google Scholar]
73. Skelton, L. J. (2012) Environmental regulation in Edinburgh and York, c. 1560-c. 1700. With reference to several smaller Scottish burghs and northern English towns, unpublished PhD dissertation, Durham.
    [Google Scholar]
74. Soens, T. and De Graef, P. (2014) ‘Polder mania or marsh fever? Risk and risk management in early modern drainage projects: the case of Kallopolder, Flanders, 1649 to 1662’, Agricultural History Review, 62, 2, pp. 231–255.
    [Google Scholar]
75. Struyf, J. (1997) De inzet voor het stedelijk leefmilieu: stadsverontreiniging en publieke hygiëne in Leuven (1400–1800), unpublished licentiate’s thesis, Louvain.
    [Google Scholar]
76. Tanner, R. E. S. (2001) ‘The waste of human wastes. A discussion of a global ongoing loss of nutrient assets’, Journal of Human Ecology, 10, pp. 131–136.
    [Google Scholar]
77. Tarr, J. (1975) ‘From city to farm: urban wastes and the American farmer’, Agricultural History, 49, 4, pp. 598–612.
    [Google Scholar]
78. Tarr, J. (1976) ‘Out of sight, out of mind: a brief history of sewage disposal in the United States’, American History Illustrated, 10, pp. 40–47.
    [Google Scholar]
79. Tarr, J. (1996) The search for the ultimate sink. Urban pollution in historical perspective, Akron.
    [Google Scholar]
80. Thoen, E. (2004) “Social agrosystems’ as an economic concept to explain regional differences. An essay taking the former county of Flanders as an example (Middle Ages-19th century)’, in: Bavel, B. van and Hoppenbrouwers, P. (eds), Landholding and land transfer in the North Sea Area (late Middle Ages-19^th century), Corn publications series 5, Turnhout, pp. 47–66.
    [Google Scholar]
81. Thoen, E. and Soens, T. (2008) ‘Elevage, prés et pâturage dans le comet de Flandre au Moyen Age et au début des temps modernes. Les liens avec l’économie rurale régionale’, in: Brumont, F. (ed.), Prés et pâtures en Europe occidentale, Toulouse, pp. 79–100.
    [Google Scholar]
82. Thoen, E. and Soens, T. (eds) (2015) Struggling with the environment: land use and productivity, Rural economy and society in north-western Europe, 500–2000, Turnhout.
    [Google Scholar]
83. Turner, M. E., Beckett, J. V. and Afton, B. (2001) Farm production in England 1700–1914, Oxford.
    [Google Scholar]
84. Uekötter, F. (2016) ‘City meets country. Recycling ideas and realities on German sewage farms’, Journal for the History of Environment and society, 1, pp. 89–107.
    [Google Scholar]
85. Van Acker, L. (1968) ‘Mergel, kalk en kalkovens in West-Vlaanderen’, in: Album Joseph Delbaere, Rumbeke, pp. 163–177.
    [Google Scholar]
86. Vandenbroeke, Ch. (1985) ‘Evolutie van land- en bedrijfspacht in de streek van Kortrijk van de late 16^e eeuw tot begin 19^e eeuw’, De Leiegouw, 27, 33–54.
    [Google Scholar]
87. Van Campenhout, M. (1987) De milieuhinder in Brussel in de XVIIIde eeuw, unpublished licentiate’s thesis, Louvain.
    [Google Scholar]
88. Van Cruyningen, P. J. (2000) Behoudend maar buigzaam. Boeren in West-Zeeuws-Vlaanderen 1650–1850, Wageningen.
    [Google Scholar]
89. Vandewalle, P. (1986) De geschiedenis van de landbouw in de Kasselrij Veurne, 1550–1645, Brussels.
    [Google Scholar]
90. Van Oosten, R. (2014) De stad, het vuil en de beerput. Een archeologisch-historische studie naar de opkomst, verbreiding en neergang van de beerput in stedelijke context (13^de tot 18^de eeuw), unpublished PhD thesis, Groningen.
    [Google Scholar]
91. Vermoesen, R. (2015) ‘Boerende stedelingen of verstedelijkte boeren. Een verkennend onderzoek naar Urban farming in vroegmodern Antwerpen’, Tijdschrift voor Geschiedenis, 128, 4, pp. 533–553.
    [Google Scholar]
92. Vermoesen, R. (2011) Markttoegang en ‘commerciële’ netwerken van rurale huishoudens. De regio Aalst, 1650–1800, Ghent.
    [Google Scholar]
93. Wilssens, M.-A. (1992) Bevolkingsdruk en boerenverstand. Evolutie van de levensstandaard in het Waasland in de 18de eeuw, Gemeentekrediet. Historische uitgaven 85, Brussels.
    [Google Scholar]
94. Winiwarter, V. (2002) ‘History of waste’, in: Bisson, K. and Proops, J. (eds), Waste in ecological economics, Northampton, pp. 38–54.
    [Google Scholar]
95. Zon, H. van (2012–2013) ‘Cradle to cradle in het verleden: agrarisch hergebruik van stedelijk vuilnis in Nederland en omringende landen, 1800–2000’, Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis, pp. 41–67.
    [Google Scholar]